Kerido Humanidat,

Mi mester admití ku ta straño ku mi ta skibiendo bo un karta. Generalmente kartanan sa ta dirihí na un indivíduo òf un grupo limitá di hende. No ta usual pa dirihí un karta na huminidat den su totalidat. Ni sikiera bo por tin un direkshon postal i mi ta duda ku lo bo risibí muchu korespondensha. Sin embargo, mi a haña ku a bira tempu pa mi skibi.

Mi ta realisami, opviamente, ku ta impusibel pa alkansá boso tur – simplemente pasobra humanidat no solamente ta konsistí di tur hende ku ta na bida na e momento aki, pero tambe di tur hende ku a biba den pasado: mas o menos 107 mil miyón di persona. Tambe nos ta konta tur ku ainda falta pa nase – ta di spera ku lo tin un kantidat grandi di nan. Lo mi papia mas riba e topiko ei despues. Promé, mi ke tira un bista atras.

Kerido humanidat, nos a kana un kaminda largu.

Ningun otro bestia a amoldá su medio ambiente asina kompletamente manera abo. Tur esaki a kuminsá aproximadamente 200 mil aña pasá. Den e pasado ei no tabata eksistí un Premio Nobel pa e idea di uza kueru di bestia pa tene nos kurpa kayente, o pa kontrolá kandela, o pa invenshon di lansa o sapatu. Nan tur tabata invenshon briyante ku no solamente a permití bo pa sobrebibí den bo medio original bruá i desorganisá, pero a lagabu amold’é segun bo deseo i pa domin’é.

No ta semper ser humano tabata asina poderoso. Pa hopi tempu, bo tabata un espesye marginá i no muchu speshal meimei di kadena di kuminda sin muchu mas kontrol riba bo medio ambiente ku un gorila, vlender, of pèchi Portugues. B’a sobrebibí dor di akumulá planta, fangu insekto, jag animalitu chikitu i kome kadáver di bestia ku animalnan muchu mas poderoso kubo i ku bo tabata teme konstantemente, lo a laga atras.

Bo tabata sa ku tin mas variashon genetiko entre un grupo di chimpanzé ku entre e shete miyón di persona ku ta biba riba tera aktualmente? Investigadónan ta kere ku e motibu pa esei ta ku ser humano un bia kasi a bira estinkto i ku henter poblashon global di awe ta desendé for di algun sobreviviente. E echo aki ta obligá nos di ta modesto. En realidat ta un milager ku nos t’aki mes.

Físikamente, ser humano ta un kriatura sorprendentemente frágil kompará ku hopi bestia. Kua otro bestia ta hasi su entrada den mundu blo sunú, gritandu i indefenso, víktima di kualke bestia mas fuerte ku’ne ku e topa? Un lamchi por kana algun ora despues di su nasementu; un kriatura humano ta dura mas o menos un aña promé ku e por para riba su dos pianan. Otro bestia tin sentido, órgano i reflèks ku ta permití nan sobreviví den diferente medio ambientenan, pero abo no ta ekipá di naturalesa pa ningun medio ambiente en partikular. I tòg e aparente debilidat aki tambe a resultá di ta bo forsa, permitiendu bo pa bai di Sabana pa Polo Norte, suela di Oséano i Luna! Esei ta un logro úniko.

Tin hende ku ta pensa ku bo mester biaha mas leu di Tera i pobla universo. Riba su mes, ta un bon idea, òunke solamente pa evitá ku lo bo ser likidá un dia ora un meteorito masivo dal den nos planeta. Esei lo ta algu di lamentá. Honestamente, sin embargo, mi ta haña ku ta un tiki tempran pa bo buska refugio riba otro mundunan. Promé kos ku nos tin ku hasi ta solushoná algun problema riba nos planeta natal. Pasó, mester bisa ku bo presensha riba Tera a kausa problema: keintamentu global, deforestashon, plèstik den laman, radiashon ionizante, disminushon di biodiversidat. Ta basta pa deprimí kualke persona. Tin bia ta komo sifuera bo ta hasi mas daño ku bon!

Ku regularidat mi ta topa ku hende ku ta kere ku nos planeta lo tabata mihó si bo no tabata aki èt òl. Kerido humanidat, mi ta spera ku bo no tumami na malu, pero mi ta sinti mi mes obligá di bisabo ku tin di nos ku no ta konfiabo, ku ta menospresiábo of simplemente no ta gustabo pasobra nan ta kere ku bo ta dañando nos planeta. Mi tin ku bisa ku ami no ta un di nan. Mi tin difikultat ku kere den tal misantropía pasobra al fin al kabo ta un forma di òuto odio.

Di unda e deskonfiansa di humanidat ta bini? Ora mi wak bon, mi a diskubrí ku esunnan ku ta infektá kuné tin un imagen di humanidat partikular ku, sigun mi, ta kompletamente inkorekto: nan ta wak e manera un espesye anti-natural ku no ta pertenesé den naturalesa romantiko, presioso i harmonioso. Mi ta pensa ku esaki ta un prehuisio simpel ku lo no yudanos bai dilanti. Nos mester eliminé mas pronto pusibel. Pa komprondé e idea aki, nos mester kuminsa na e kuminsamentu.

Tera a nase mas ku 4.5 mil miyón aña pasá. Na prinsipio, no tabata mas ku un baranka solitario den espasio, i a dura mas ku mil miyón aña promé ku e bioesfera di nos planeta a kuminsa ser formá. Despues di esei, a dura mas o menos 2 mil miyón aña pa e promé plantanan multiselular evolushoná. Mil miyón aña despues, durante di e eksploshon Kámbriko, un forma di bida enteramente nobo a aparese riba nos planeta: bestia.

Promé bestianan a aparesé 500 miyón aña pasá. Nos no sa kon plantanan (ku ya kaba tabata t’ei pa mil miyón aña) tabata haña e bestianan ku a kaba di aparesé. Manera bo sa, planta ta gusta wòrdu lagá na pas; nan no ta muf muchu i ta alimentá nan mes ku lus di solo i ku tera. Mi no sa kiko plantanan ta pensa pasobra mi no por papia ku nan, pero no ta impusibel pa pensa ku e plantanan tabata sinti inkomodo i frenétiko pa dil ku e bestianan rondó di nan. Kisas asta nan tabata haña bestianan no muchu étiko, no solamente pasobra nan tabata karesé di raís i tabata biba den un ritmo inkreíbelmente lihé pero pasobra nan tabata hasi algu kompletamente nobo, repugnante i nunka bisto: bestia tabata kome planta.

Konsiderando tur kos, yegada di bestia no por tabata muchu plasentero pa plantanan. Evolushon no ta para ketu, sin embargo, i maske un mundu ku solamente planta tabata basta bon, e tabata un tiki laf tambe. O, por lo menos menos emosionante ku unu ku bestia tambe (mi ta spar boso di diskribí mundu tempu no tabatin planta, pero solamente baranka. Esei tabata mas laf ainda).

Laga nos sigui papia di e papel ku humanidat a hunga. Meskos ku yegada di bestia a kòusa konsternashon den mundu di planta, bo yegada, tambe, debidamente a kousa molèster. Kòrda, b’a kaba di yega. Bestianan tabata presente mas ku 7.000 bia mas largu kubo. Mi no ta menshoná esei pa fòrsabu di ta humilde, pasobra ami ta haña ku bo ta maraviyoso.

Maske ku fundamentalmente bo ta un espesye di bestia, bo ta algu enteramente úniko. No pasobra di bo físika (no muchu impreshonante, manera ya m’a menshoná), sino pasobra di bo tendensha inherente di uza teknología. Mientras otro espesye di bestia trahadó ta transformá nan medio ambiente (por ehèmpel dam di bever of seru di komehèin) niun di nan ta hasiele asina radikalmente manera abo. E palabra “teknología” mi ta uza den su sentido mas amplio: ku “teknología” mi ke men tur e formanan ku pensamentu humano ta impaktá mundu alrededor di nos – paña di bisti, hèrmènt i òuto, pero tambe kaminda, siudat, alfabèt, red digital, i asta kompaníanan multinashonal i sistema finansiero.

For di dia ku bo a aparesé, bo a kuminsá i sigui konstruí sistemanan teknológiko pa liberabo di forsanan kaprichoso di naturalesa. Na kuminsamentu tabata e dak riba bo kabes ku a protehabo di tormenta te na droganan moderno pa trata enfermedatnan mortal. Bo ta un ser teknológiko di naturalesa. Pero, meskos ku un piská ku no sa ku e ta landando den laman, abo ta supestimá kon intimamente bo bida ta mará ku teknología i kuantu ela hasi p’abo. Tuma e ehèmpel di durashon di bida (‘life expectancy’). Den kuminsamentu di bo eksistensha, un humano típiko lo no por a spera di biba muchu mas ku 30 aña. Un parti di esaki tabata pasobra di e tasa di mortalidat di mucha asina haltu, bo por a konsiderá bo mes kontentu si bo a logra di keda bibu sufisientemente largu pa por reprodusí. For di perspektiva di Mama Naturalesa, esaki ta kompletamente normal. Si bo wak un par di patu ta landa ku un dozèin di yu’i patu den Primavera, bo no mester keda babuká si – pa final di Verano – solamente dos o tres a sobra.

Teknología ta forma parti di nos, meskos ku abeha i flor a evolushoná pa bira interdependient. Segun ku abeha ta kolektá nektar, nan ta yuda flornan reprodusí dor di plama nan stùifmel di flor pa flor. Ser humano ta dependé di teknología, i vise vèrsa. Teknología mester di nos pa plama su mes i reprodusí. I, humanidat, bo tabata un ayudo grandísimo den e sentido ei! Teknología a bira asina omnipresente riba nos planeta ku ela introdusí un medio ambiente nobo, un esenario nobo, ku ta transformandu tur forma di bida riba tera. Un teknoesfera – un ekología di teknologíanan ku ta interaktuá ku otro ku a evolushoná despues di bo yegada – a desaroyá riba bioesfera eksistente. Su impakto riba bida aki na tera no por wòrdu supestimá i ta komparabel, i kisas asta mas grandi, ku yegada di bestia 500 mil miyon aña pasá.

For di un perspektiva evolushonario, tur esaki ta normal. Naturalesa semper ta basa su mes riba nivelnan di kompleksidat ku ya ta eksistí: biología ta basá riba kímika, kognishon ta basá riba biología, kalkulashon ta basá riba kognishon. Pero for di bo punto di bista, ta algu eksepshonal. Mi no por pensa di un otro espesye ku su presensha a genera un fase evolushonario enteramente nobo, liberando su mes di un evolushon basá riba ADN (DNA), gene i kompuesto di Karbon ku ta mil miyon aña bieu. Meskos ku ADN (DNA) a evolushoná for di ARN (RNA), bo akshonnan a hasi pusibel e salto pa evolushon no-genetiko ku material nobo manera chep di silikona. Maske esaki no tabata un akto konsiente, e konsekuenshanan no ta menos. Bo presensha a transformá mundu asina fundamentalmente ku e impakto lo sigui ta visible aki miyon aña . Tur esaki ta danki n’abo pero te awor kasi bo no a realisá esaki i por a forma un posishon kla riba dje.

Mi ta komprondé ku esaki ta leu for di simpel, solamente pa e echo ku abo, humanidat, no ta un ser pensante simple sino un meskla abundante di algun mil miyon indivíduo, kada unu ku su mes pensamentu, nesesidat i deseonan, i ku no ta biologikamente ekipá pa pensa riba un nivel planetario grandi. Sin embargo, e ta, segun mi, e problema mas urgente di momento. Bo ta pará kaminda dos kaminda ta krusa otro. Y ta p’esei mi ta skirbiendo bo.

Pa loke ta trata futuro, mi ta mira dos pusibel kaminda ku por hibabu na desaroyo di un relashon ko-evolushonario ku teknología: e kaminda di soño i e kaminda di pesadiya. Ban kuminsa ku e pesadiya. Kada relashon ko-evolushonario – entre abeha i flor o hende i teknología – ta kore riesgo di bira parasítiko. Den kontraste ku relashonnan simbiótiko, relashonnan parasítiko ta falta reprosidat. Un chupasanger, lintwòrm of para kukú no ta duna nan anfitrión nada bèk; e ta tuma so. Por ta ku e tenshon ku nos ta sinti rondó di teknología tin algu di haber ku esaki? A pesar di ku nos a bini ta uza teknología for di antiguedat, pasobra e ta sirbi nos i ta ekstendé nos kspasidatnan, ser humano ta kore peliger ku nan lo terminá di ta esunnan ku lo bai sirbi teknología, esta esunnan ku ta e medio na lugá di e fin o e anfitrionnan di teknología. Por mira un ehèmpel den industria farmaseutiko. Remedi ta indudablemente un teknología ku ta salba bida, pero ora ku kompaníanan farmaseutiko purba di maksimalisá nan sifranan di kresimentu dor di konvensé tur hende ku ta un tiki diferente for di promedio ku nan tin un enfermedat i mester e remedi apropiá, nos mester puntra nos mes si en berdat nan ta sirbiendo humanidat o solamente satisfasiendu indústria i akshonistanan.

Unda presísamente e liña ta entre teknologíanan ku ta fasilitá nos humanidat i esunnan ku ta pone limitashon riba nos i kita nos potenshal for di nos? E perspektiva pió ta ku humanidat ta bira nada mas ku e órgano sexual ku un organismo teknológiko mas grandi kune ta rekerí pa reprodusí i plama su mes. Formanan di bida denter di otro forma di bida mas grandi tambe por wòrdu hañá otro kaminda den naturalesa: por ehèmpel, e flora den nos intestino ku ta traha various trabòu den nos kurpa. Pronto nos lo no ta mas ku mikrobio den barika di e bestia teknológiko? E ora ei, humanidat lo no ta un fin mas, sino un medio. I esaki mi no ta mira komo algu deseabel, pasobra mi ta un persona i mi ta hungandu pa ekipo di humanidat.

I awor, e soño.

E soño ta ku bo ta lanta i realisá ku ser humano no ta un punto final sino un proseso. Teknología no solamente ta kambia nos medio ambiente, pero e ta kambia nos tambe. E kambionan na kaminda lo permitíbo bira mas humano ku nunka antes. Kiko lo pasa si nos uza teknología pa magnifiká nos mihó kalidatnan humano i apoyá nos den nos debilidatnan?

Nos por yama e teknología aki humano, pa falta di otro palabra. Teknología humano lo uza nesesidatnan humano komo su punto di salida. E lo dirihí su mes na nos forsanan i no pone ku nos ta bira di mas. E lo ekspandé nos sentidonan i no hasi nan stòmpi. E lo harmonisá ku nos instintonan; e lo sinti natural. Teknología humano lo no solamente sirbi indivíduo, sino primeramente humanidat den su totalidat. I por último e lo por realisá e soñonan ku humanonan tin di nos mes.

I abo, ku kiko abo ta soña? Bula manera un para? Biba riba luna? Landa manera un dòlfèin? Komunika pa via di sonar? Telepatía ku bo sernan kerí? Igualdat entre sexonan i rasanan? Empatía komo nos sexto sentido? Un kas ku ta krese na medida ku bo famía ta krese? Bo ke biba mas largu? Kisas bo por biba pa semper.

Skucha, humanidat: antes bo tabata un espesye relativamente insignifikante, pero bo niñés a pasa kaba. Pasobra di bo inventividat i kreatividat, bo a alsa bo mes for di lodo di sabana. Bo a bira un katalista evolushonario ku ta transformando kara di mundu. E proseso aki no ta kompleto ainda. Bo ta e skarnir entre bioesfera di kua bo a brota i e teknoesfera ku a surgi despues di bo yegada. Bo kondukta no solamente ta afektá bo mes futuro pero henter planeta i tur otro espesye ku ta biba riba dje. Esei no ta un responsabilidat chikitu.

Si bo no ta kere ku bo ta ekipá pa esaki, bo mester a keda den bo kueba. Ma esei no ta bo estilo. Bo tabata teknológiko for di dia ku b’a nase. E deseo pa regresá den naturalesa ta komprendibel mes tantu ku e ta impusibel. No solamente lo ta kobarde dilanti di loke ta deskonosí pero lo ta meskos ku ninga bo humanidat. Nos no por imaginá futuro di humanidat sin pensa riba futuro di teknología. Bo mester avansá – maske ta apenas awor b’a yega. Bo ta un tineiger, pero ta ora pa bira grandi. Teknología ta outoretrato di humanidat. Ta materialisashon di ingeniosidat humano den mundu físiko. Laga no hasi di dje un obra di arte di kua nos por ta orguyoso. Ban uza teknología pa konstruí un mundu mas natural i planea un ruta pa un futuro ku ta traha no solamente pa humanidat pero pa tur otro espesye, planeta i finalmente henter universo.

Pa klòusurá, permitimi pidi bo hasi algu. Mi ke invita kada unu di boso – bibu i ku ainda no a nase, riba mundu o unda ku ta – pa hasi un pregunta simple di kada kambio teknológiko ku aparesé den bo bida: e ta òumentá mi humanidat?

Kasi semper e kontesta lo no ta blanku o pretu, si o no. Mas bien, lo e ta 60 porshento si, i 40 porshento no. I lo tin bia ku bo no ta di akuerdo ku otro hende i mester debatí e asuntu promé ku bo yega na un akuerdo. Pero esei ta bon. Si nos tur konsistentemente skohe teknología ku ta òumentá nos humanidat, mi sá ku lo bo ta OK. Kon? Esei ta di mira ainda. Niun hende sa kon ser humano lo ta den mil miyon di aña o si asta lo eksistí ser humano i si nos lo rekonosé nan komo humano si nan t’ei mes. Nos lo akseptá implante? Reprogramashon di nos ADN (DNA)? Hasi tamaño di nos sesu dos bia mas grandi? Komuniká telepátikamente? Kria ala? Mi no sa ni mi no por sa. Pero mi speransa ta ku den mil miyon aña ainda algu manera humanidat lo eksistí. Pasobra mientras tin humanidat, lo tin ser humano.

Desde sentro di mi humanidat humilde i inperfekto, mi ta deseabo felisidat, amor i un biaha largu i emosionante.

Antisipando ku lo bo pari miyon biyones di hende mas, tur kos bon.

Koert van Mensvoort

PS Komentario pa e lesadó individual: Despues ku bo a lesa e karta aki, por fabor pas’e pa un di bo kompañeronan humano. Si bo ke hasi mas, bo por kopia, tradusí i reimprimí i distribuyé mas leu. Humanidat ta nos tur.